Spinel Lục Yên

Đá Spinel Lục Yên là gì? 

Đá quý Spinel được phát hiện lần đầu tiên ở Lục Yên (Yên Bái) từ năm 1985, cùng với Ruby và Sapphire ở các sa khoáng. Spinel có chất lượng đá quý được tìm thấy và khai thác ở sa khoáng, trong khi đó Spinel ở đá chủ (đá cẩm thạch trắng) thường có chất lượng thấp và chỉ dùng để sưu tầm và làm mẫu trang trí. 

Spinel phân bố rộng rãi tại vùng mỏ Lục Yên, Yên Bái. Về chất lượng, chỉ loại Spinel được khai thác trong sa khoáng là có độ trong suốt cao hơn và có giá trị làm hàng trang sức. Loại Spinel trong đá gốc thường có chất lượng ngọc kém hơn và thích hợp làm mẫu sưu tập.

Tổ hợp bao thể thường gặp trong Spinel vùng Lục Yên gồm có apatit, goethite, rutile, orthoclase, cùng với  các bao thể hai pha hoặc đa pha dạng tinh thể âm phân bố trên cùng một mặt phẳng bên trong tinh thể.

Viên Spinel hồng cam 4,04ct – IRSI77 2401404 hình ảnh 1

Các đặc điểm của Spinel Lục Yên 

Spinel được khai thác trong sa khoáng cũng có rất nhiều các màu khác nhau. Tại khu vực Khoan Thống và Bãi Chuối chủ yếu gặp các màu đỏ, đỏ nhạt đến hồng. Trong sa khoáng dọc theo các khe suối khu vực An Phú thường gặp Spinel màu đỏ, đỏ nâu, tím và hồng. Spinel màu xanh lam giống Sapphire gặp nhiều ở khu vực Khau Ca và Cổ Ngạn (xã An Phú), trong khi đó Spinel màu xanh da trời được khai thác nhiều ở các khe suối khu Lũng Thin và Bãi Sơn 

Spinel được khai thác ở đâu? 

Spinel trong đá gốc được khai thác ở nhiều nơi trong khu vực, với các vị trí chiếm ưu thế ở các vùng Cổng Trời, Mây Hạ và Mây Thượng. Về màu sắc, spinel trong đá gốc khu vực này chủ yếu có màu đỏ, đỏ nhạt, tím, nâu và đen. Về chất lượng, các tinh thể spinel trong đá gốc thường đục và chỉ thích hợp cho việc làm mẫu sưu tập, hoặc được người dân địa phương lấy ra dùng để làm tranh đá quý.

Thành phần hóa học

Spinel màu đỏ

Kết quả phân tích cho thấy, loại spinel màu đỏ có hàm lượng Cr2O3 cao nhất, chúng dao động trong khoảng 0,968-1,088%. Hàm lượng Cr2O3 giảm đi ở các tông màu đỏ nhạt hơn cho đến màu hồng (0,240-0,360%), trong khi đó ở loại spinel màu nâu tới hồng nhạt thì hàm lượng Cr2O3 dao động trong khoảng 0,122-0,153%. Spinel ở các màu khác như tím, da cam và màu xanh lam thường có hàm lượng Cr2O3 thấp, chỉ dao động trong khoảng 0,012-0,056%

Spinel màu nâu

Hàm lượng FeO thường cao nhất trong loại Spinel có tông màu nâu (đỏ phớt nâu hoặc da cam phớt nâu) và ở loại Spinel có tông màu tím. Spinel màu đỏ phớt nâu, hàm lượng FeO nhiều khi đến 1,724-1,842% , trong khi ở loại có tông màu da cam phớt nâu hàm lượng FeO thường dao động trong khoảng 1,053-1,127% và ở loại spinel có tông màu tím thì hàm lượng FeO dao động trong khoảng 1,078-1,136%. Điều này cho thấy sự có mặt của FeO là căn nguyên tạo màu tím của spinel và đồng thời tạo nên các sắc phớt nâu của spinel màu đỏ, màu hồng và màu da cam.

Spinel màu xanh lam

Ở loại spinel màu lam, thường quan sát thấy sự tăng cao của hàm lượng CoO so với các tông màu khác. Hàm lượng CoO trong loại spinel màu lam đậm nhiều khi lên đến 0.08%, ở loại màu lam có tông màu trung bình và nhạt thì hàm lượng CoO thường giao động trong khoảng từ 0.023-0.063%, trong khi ở các màu khác thì hàm lượng CoO thường là thấp (chỉ trong khoảng 10-3%, chẳng hạn màu hồng là 0,006-0,015%, màu nâu phớt hồng là 0,002-0,018...), điều này chứng tỏ sự có mặt của CoO là nguyên nhân tạo  màu lam cho spinel vùng Lục Yên.

Đặc điểm hình dạng tinh thể

Tinh thể spinel vùng Lục Yên cả trong sa khoáng và trong đá gốc là khá tương đồng, thường có dạng tinh thể tám mặt với kích thước khác nhau, thường là 1-2mm cho đến 8-10cm.

Trong đá gốc, spinel thường có dạng tinh thể hoàn chỉnh, đôi khi ta gặp dạng song tinh hoặc dạng tập hợp tinh thể phát triển chồng lên nhau, tạo nên một tinh thể lớn hơn là tập hợp rất nhiều các tinh thể nhỏ.

Trong sa khoáng, các tinh thể Spinel thường có kích thước từ 2-5mm, đến 1-2cm. Thỉnh thoảng ta có thể gặp tinh thể Spinel có trọng lượng lên đến 3-5kg, thậm chí hàng chục kilogam, kích thước tinh thể nhiều khi đến 15-20cm. Bên cạnh các tinh thể dạng tự hình thì phần nhiều trong sa khoáng ta gặp Spinel dạng mảnh vỡ có trọng lượng 1-2cts cho đến hàng trăm carat.

Màu sắc

màu sắc của Spinel Lục Yên là rất phong phú và đa dạng. Ở đây ta có thể gặp nhiều màu khác nhau và ở mỗi màu ta lại gặp  ở các tông có độ đậm nhạt khác nhau. Trong đó, Spinel trong sa khoáng thường có tông màu đậm hơn so với spinel trong đá gốc.

Spinel vùng Lục Yên rất đa dạng về màu sắc, trong đó có thể gặp ở tất cả các tông màu khác nhau đỏ, nâu đỏ, hồng, tím, xanh lam, xanh da trời, đen,... Màu sắc của spinel Lục Yên được quyết định bởi hàm lượng các nguyên tố tạp chất gây màu. Loại màu đỏ có hàm lượng Cr2O3 chiếm ưu thế, loại màu nâu đỏ và màu tím khi có mặt đồng thời cả Cr2O3 và FeO. Khi hàm lượng Cr2O3 giảm xuống thì spinel có màu hồng. Nguyên tố cobalt (CoO) quyết định việc tạo thành spinel màu xanh lam và xanh da trời.

Trong đá hoa vùng Cổng Trời, gặp Spinel có các màu đỏ, hồng, nâu, tím và màu đen. Trong khi đó tại khu vực Bãi 301, gần khu vực Bãi Sơn ta thường gặp Spinel có màu xanh nhạt trong các đá hoa có màu trắng phớt xám.

Tùy thuộc vào màu sắc của đá hoa mà có thể quan sát được Spinel có các màu khác nhau. Ở những khu vực phát triển đá hoa màu trắng ta thường gặp Spinel có màu đỏ hoặc hồng và hiếm khi đi cùng với các khoáng vật khác. Ở những khu vực phát triển đá hoa có màu trắng xám đến tối thường gặp Spinel có nhiều màu khác nhau và tổ hợp khoáng vật đi kèm với spinel cũng thường rất phong phú, bao gồm phlogopit, pargasit, clinohumite và fosterit.

Viên Spinel sắc cobalt siêu VIP 1,75ct - IRSI65 2311175 hình ảnh 1

Tính chất quang học và tỷ trọng

Các giá trị chiết suất và tỷ trọng của Spinel Lục Yên không khác xa nhiều so với các giá trị của khoáng vật spinel "lý thuyết". Chiết suất của spinel Lục Yên cũng thường dao động trong khoảng 1,715-1,719.

Tỷ trọng giao động trong khoảng 3,55-3,69, trong đó loại Spinel có màu đỏ, tím và màu lam tỷ trọng thường thấp hơn so với Spinel có màu nâu, đỏ phớt nâu, nâu đỏ và màu đen.

Loại Spinel màu đỏ và hồng thường phát quang mạnh dưới tia cực tím sóng ngắn và sóng dài, các màu khác thường trơ dưới tia cực tím.

Tính chất đổi màu đôi khi gặp ở spinel màu xanh lam vùng Cổ Ngạn, Spinel các màu khác và ở các vùng khác không quan sát được hiệu ứng này.

Đặc điểm bao thể

Kết quả nghiên cứu đã phát hiện được trong Spinel vùng Lục Yên có các bao thể sau: apatit, pirit, rutile, orthoclase và các bao thể hai pha, đa pha dạng tinh thể âm.